Neden? : Kelime olarak “bulmak” anlamına gelen “vecede” kök fiili mufa’ale ölçüsünde maştan olup kısaca elde etmek anlamına gelir. Hadis metodunda hadisin, herhangi bir müellif veya ravinin el yazması kitabını veya hadislerden bir kısmını edinmesi anlamına gelir.
Hadis rivayet yöntemlerinden biridir. Bir müellifin veya hadis yazarının yazdığı bir kitabı veya bir hadisin bir kısmını ele geçiren kimseye vacid denir. Bir hadis-i şerifin elle yazılmış hadislerini elde eden kişinin kendisiyle çağdaş olup olmaması, aralarında görüşme olup olmaması, görüşme halinde hadisin duyulup duyulmaması önemli değildir. bu vakaların her birinde bilgelik ortaya çıkmıştır.
Vicade yoluyla elde edilen yazılı bir metindeki hadislerin, gökyüzünü işaret eden ada sözleriyle anlatılması caiz görülmemektedir. Buna göre vacid, müellifin hat sanatında yazdığı hadisleri haddesenâ, ahberanâ, enbe’ena gibi kelimelerle rivayet edemez. Bunun yerine isnadında vecedtu bi-hatti fulânin, kara’tu fî kitâbihi bi-hattihî haddesenâ fulânun, kara’tu bi-hatti fulânin, an fulânin, ma vecedtuhû bi-hatti fulânin gibi farklı ifadelerden birini kullanır.
Bu kelimelerin tümü, metnin yazarı tarafından yazıldığı kesin olarak belli olduğunda kullanılır. Yazının tezhip veya anlatıcının el yazısı olduğu açıkça belli değilse, o zaman vâcid durumu açıklamak için şu sözlerden birini kullanır: Belağanî an fulânin (falanca bana ulaştığına göre); vecedtu an fulânin (El yazısıyla buldum, falancadan rivayet ettim); kara’tu fi kitabin ahberanî fulânun ennehu bi-hatti fulânin (çünkü bir kitapta şunun şunun tarafından yazıldığını bana bildirdiğini okudum); kara’tu fi kitabin zannentu ennehu fulânun (Falanca olduğunu sandığım birinin kitabında okudum); kara’tu fî kitabin kîle bi-hatti fulânin (Filanca el yazısıyla yazıldığı söylenen bir kitapta okudum).
Ahmed b. Hanbel’in müsnedinde oğlu Abdullah’ın babasından vicdan yoluyla rivayet ettiği pek çok hadis bulunmaktadır. Bu tarzda rivayet edilen hadisler genel olarak münkati kabul edilse de, vecedtu bi-hatti fulân ada kelimesiyle yapılan rivayetlerin münkati sayılabileceği şüphelidir. Ancak vacidin bulduğu yazılı metin, yazarın senaryosunda yoksa o zaman isnad, zakera fulan’ın ada sözüyle nakledilir. Ancak bu şekilde rivayet edilen hadisler genellikle münkâtî kabul edilir. Vicade’ye bazen izin eşlik eder. Bu durumda anlatıcı bir şeyhin el yazısıyla yazılmış bir metni ele geçirirse, o metni rivayet etme izni almış demektir. Bu durumda bunu rivayetinde belirtmek ve vecedtu bi-hatti fulânin ve ecaze li (Bu hadisi falanca el yazısıyla buldum. Bana rivayet etme izni verdi) gibi bir ifade kullanmak daha doğru olur. . Vicade yoluyla elde edilen hadislerle amel edilmesi konusu tartışmalıdır.
Kadı İyad bu ayrılığa dikkat çekerek, halkın çoğunluğunun vecâde yoluyla elde edilen hadislerle amel edilemeyeceği görüşünde olduğunu, ancak İmam Şafii’den bunun caiz olduğunu bildiren bir rivayetin bulunduğunu, bazı Şafiilerin ise bunun caiz olduğunu ifade ettiğini söyledi. âlimler de bunu caiz saymışlardır. Bunun yapılamayacağı görüşünü benimsedi. Şöyle diyor: “Bir grup Şafii, vicdan yoluyla elde edilen bir hadisin ancak nüshasına tam olarak güvenilmesi halinde amel edilmesinin caiz olduğu görüşündedir.
Bizce böyle bir hadis hadis alimlerine sunulsa kabul etmezler. Ancak bu kitaplarla amel etmek rivayete bağlı ise, rivayet şartlarını yerine getirmek mümkün olmaz ki bu da böyle bir kitaptan elde edilen hadisle amel kapısının kapatılması demektir.”1207 Nevevî de İbnu’s-salât’ı takip etmiştir. aynı konuda görüş bildirmiş ve kendi zamanında ancak bu görüşe güvenilebileceğini söylemiştir. 1208 Bu durumda vicada yoluyla rivayet edilen hadislerle ve rivayetlerle amel etmenin caiz olup olmadığı konusunda küçümsenmeyecek tereddütler bulunmaktadır.
Hiç şüphe yok ki bu tereddüt, yazıların benzerliği ve meşhur hadislerin yazılarının taklit kolaylığı gibi sakıncalardan kaynaklanmaktadır. Sonuç olarak hadis rivayetinde ciddi olanlar, vecideyi geçerli bir hadis rivayet yöntemi olarak benimsememişlerdir.
Bir yanıt bırakın